تالابی که می خشکد و “قوری گل” می شود/ سرنوشت تالاب‎های آزربایجان

خشکی تالاب های آزربایجان به نظر می رسد به قصه ای دنباله دار تبدیل شده است که پس از دریاچه اورمیه، تالاب قوری گل و دیگر تالاب ها هم ذره ذره جان داده و تبدیل به کویر می شوند.

گرچه مسئولان خشکسالی و کم آبی را مهمترین عامل خشکی تالاب های آزربایجان عنوان می کنند اما از سوی دیگر با مدیریت ضعیف هم بر پیشروی خشکی تالاب ها دامن زده شده است درحالیکه با مدیریت صحیح، مسئولان می توانستند کم آبی تالاب ها را کنترل کنند.

با این حال به نظر می رسد پس از قصه بلند دریاچه ارومیه و کش و قوس های فراوانش، این بار حکایت تالاب بین‌المللی قوری‌گل است؛ قوری گلی (تالاب خشک) که این روزها به علت کمبود آب و ضعف آبرسانی نام خود را تعبیر کرده و سرنوشت همتایان خود را پی می گیرد!

مسئولان و دهن کجی به کنوانسیون های بین المللی

« با تمایل به جلوگیری از تجاوز تدریجی به تالاب ها و انهدام آنها در زمان حاضر و در آینده، با علم به اینکه پرندگان آبزی طی مهاجرت های فصلی ممکن است از مرز کشورها عبور  کنند؛ تالاب ها  باید به عنوان یک منبع بین المللی تلقی شوند.» این ها بخش هایی از قوانین کنوانسیون رامسر است که در سال ۱۹۷۱ میلادی برابر با ۱۳۵۱ شمسی در رامسر به امضا رسید.

در این کنوانسیون که پیمان آن در رامسر بسته شد بنا بود طرف‌های معاهده تالاب‌های حائز اهمیت سرزمین خود را تعیین، نقشه‌های اصلاحی تالاب‌ها را به نحوی تنظیم و اجرا کنند که حفظ و حراست و بهره‌برداری صحیح از آنها را در سرزمین خود تسهیل کنند. همچنین با اعمال مدیریت صحیح کوشش کنند تعداد پرندگان آبزی در تالاب‌های مربوطه را افزایش دهند و تسهیلات لازم برای حفاظت تالاب‌ها و پرندگان آبزی در منطقه تالاب‌ها فراهم کنند.

و این درحالیست که علی رغم هم پیمان شدن ایران با دیگر کشورهای جهان برای محافظت از تالاب ها اما با بهره برداری از آب آنها برای کشاورزی، ساخت و ساز های غیر مجاز در حریم تالاب ها و واگذاری زمین های اطراف آنها برای ویلاسازی در واقع مسئولان پیمان شکنی کرده اند!

وعده های تحقق نیافته و متهمی خشکسالی

بیش از ۱۸ سال است که تالاب قوری گل با معضل کم آبی دست به گریبان بوده که با راهکارهای مختلف سعی در رفع این مشکل شده اما تمامی آنها کوتاه مدت بوده و چاره درد این تالاب بین المللی نبوده اند.

به گفته کارشناسان سطح آب این تالاب نسبت به سال گذشته ۱۲۰ سانتی متر پایین رفته و سر نوشتی مانند دریاچه ارومیه در انتظار آن است.

در این میان مدیر کل حفاظت محیط زیست آزربایجان شرقی در تشریح علل کاهش روز افزون آب تالاب بین المللی قوری گل می گوید: وقوع خشکسالی‌های پی در پی در سال‌های گذشته اصلی‌ترین عامل کاهش سطح آب تالاب است.

بیوک رئیسی ادامه می دهد: در کنار این باید بهره‌برداری از سفره‌های آب زیرزمینی در حوزه آبریز تالاب را نیز اضافه کرد که عامل دیگر بیلان منفی آب تالاب بوده است.

رئیسی همچنین یادآور می شود: در دهه  ۶۰، همزمان با اجرای خط لوله گازرسانی جهت تست خط لوله گاز، از آب این تالاب استفاده شد که به این واسطه یک متر از سطح آب تالاب در آن زمان کاسته شد و همزمان با احداث کانال، برای مصارف کشاورزی روستای ارشتناب نیز حدود دو متر از سطح آب تالاب کاسته شد که با احساس نگرانی از این موضوع، با همکاری سازمان‌های محیط‌زیست، آب و جهاد کشاورزی ضمن رفع مشکل و اعمال ممنوعیت هرگونه برداشت مستقیم از آب تالاب، اقداماتی در جهت تامین کمبود آب تالاب صورت دادیم.

با این حال اما طبق برنامه چهارم توسعه دولت موظف به مکانیزه کردن ۸۰ درصد آبیاری کشاورزی بود و با توجه به تاخیر افتادن این وعده، کشاورزان به ناچار از آب های زیر زمینی و جاری استفاده کرده اند که باعث هدر رفت آب ها و کم آبی تالاب ها شده است.

نبود اعتبار دردی بی درمان!

کمبود اعتبار در همه جا خود نمایی می کند و زمانی که نوبت به موضوع حیاتی همچون نجات تالاب ها می رسد دیگر این مشکل دردی بی درمان می شود!

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان هم در این میان از احداث کانال های مختلف در طول سال های گذشته می گوید که این روزها دیگر عمری کرده و غیر قابل استفاده شده اند و از رویای احداث کانال های جدید دیگر هم تعریف می کند اما تحقق همه آنها را در گرو اختصاص اعتبار می داند.

بیوک رئیسی به احداث کانال از رودخانه صبری چای و اوجان چای در سال ۱۳۷۳ اشاره می کند که برای احیای آب تالاب قوری گل احداث شد اما کانال مزبور به‌دلیل مشکلات فنی و استهلاک در حال حاضر کارایی لازم را نداشته و اخیرا کارکرد آن به‌طور چشمگیری کاهش یافته که نیاز به تعمیرات اساسی با تخصیص اعتبار کافی دارد. در غیر این‌صورت در سال‌های آینده احتمال خشک شدن تالاب دور از ذهن نیست.

از سوی دیگر کارشناس آب منطقه ای بستان  هم با مدیرکل حفاظت محیط زیست هم عقیده است و یکی از مهترین مشکلات احیای تالاب قوری گل را نبود اعتبار کافی عنوان کرده و می گوید: در راستای احیای تالاب از رودخانه های سعید آباد و هزار چای کانال کشیده شده که البته این کانال برای تامین آب تالاب به دلیل فصلی بودن رودخانه ها کافی نیست.

دینی اضافه می کند: برای جبران کمبود آبرسانی کانال رودخانه سعید آباد احداث کانال دیگر در مسیر تالاب ضروریست که این امر نیازمند اختصاص اعتبار است.

وی تصریح می کند: سال گذشته برای احیای تالاب دو میلیارد تومان اعتبار در نظر گرفته شد اما همچنان این اعتبار اختصاص نیافته که به نظر می آید این موضوع از نظر مسئولان جدی نبوده است!

ساخت و ساز غیر مجاز در حریم تالاب حادثه غریب این روزهای قوری گل!

درحالی که کاهش سطح آب قوری گل در این سال ها تبدیل به یک دغدغه شده و تمامی مسئولان و حامیان محیط زیست در فکر چاره اندیشی برای نجات این تالاب بین المللی هستند،خبر جدیدی مبنی بر ساخت و سازهای غیر مجاز در حریم تالاب قوری گل حادثه غریبی است که تمامی شهروندان و حامیان محیط زیست را به فکر فرو برده است.

در این خصوص اظهارات ضد و نقیضی وجود دارد و اداره کل حفاظت محیط زیست ادعا می کند ساختمان ساخته شده در حریم تالاب سایت پرنده نگری است ولی کارشناسان زیست محیطی تصریح می کنند این ساختمان تنها یک نمازخانه است.

از سوی دیگر کارشناسان شرکت آب منطقه ای هم تاکید دارند که این ساختمان هر چه که بود می توانست خارج از حریم احداث شود تا احیای تالاب را دچار اختلال نکند.

و نکته جالب این که گرچه اداره کل حفاظت محیط زیست حافظ و ناظر بر تالابها به شمار می رود، اما مسئول بخشی از این ساخت و سازها در حریم تالاب همین اداره کل است. با توجه به اینکه ساخت و ساز در حریم تالاب انجام شده است، درصورت احیا، این ساختمان زیر آب می رود و احیای آب این تالاب را در دراز مدت دچار اختلال می کند.

آب منطقه ای: پرونده اداره کل محیط زیست در استانداری پیگیری می شود

در حالی که بیم خشکسالی تالاب قوری گل همگان را نگران کرده و به ادعای خود مسئولان در صورت عدم رسیدگی به موقع سرنوشتی همچون دریاچه اورمیه در انتظارش است، اما این روزها مسئولان و متولیان حفاظت از این تالاب بین المللی در جدال با یکدیگر به سر می برند.

طبق ماده دو قانون توزیع عادلانه آب، هر گونه دخل و تصرف در مسیل و بسترهای آب و ساخت و ساز زیر نظر آب منطقه ای و وزارت نیرو بوده و برای هر گونه اقدامی باید از سوی این نهاد مجوز گرفته شود.

از سوی دیگر طبق قوانین کنوانسیون رامسر که شامل تالاب قوری گل می شود هرگونه دخل و تصرف و ساخت و سازی که تالاب های بین المللی را به خطر اندازند ممنوع است.

از همین رو کارشناس آب منطقه ای بستان آباد هم اعلام کرد که این شرکت در استانداری و فرمانداری برای ساخت غیر مجاز در حریم تالاب از سوی اداره کل حفاظت محیط زیست استان تشکیل پرونده داده است.

کارشناس آب منطقه ای بستان آباد تصریح می کند: احداث ساختمان در حریم تالاب غیر مجاز بوده و احیای آب آن را با خطر مواجه می کند که این امر هم بدون اخذ مجوز از سوی شرکت آب منطقه ای استان صورت گرفته است.

دینی تاکید می کند: پرونده ساخت و ساز غیر مجاز اداره کل حفاظت محیط زیست پس از فرمانداری به استانداری رسیده و استاندار آذربایجان شرقی باید در خصوص آن تصمیم بگیرد.

وی در تشریح موقعیت ساختمان ساخته شده در حریم تالاب می گوید: ساختمان در حریم تالاب ساخته شده و در صورتی که آب تالاب تا یک متر افزایش یابد این عمارت در داخل آب فرو می رود.

 تالاب ها در اختیار محیط زیست هستند

در پیگیری علت احداث ساختمان نمازخانه در حریم تالاب قوری گل و به خطر انداختن احیای آب آن، معاون محیط طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست در پاسخ به خبرنگار مهر تصریح می کند: اداره کل حفاظت محیط زیست قائم مقام دولت است و تالاب ها طبق ماده ۱۶ قانون اساسی و بهسازی تالاب ها زیر نظر محیط زیست است.

میر محسن حسینی قمی همچنین در پاسخ به علت احداث این ساختمان در حریم تالاب احیای آنرا بی اشکال عنوان کرده و تاکید می کند: اشکالی ندارد، ساختمان زیر آب برود!

وی در ادامه در تشریح موقعیت ساختمان مذکور می گوید: این ساختمان نمازخانه نبوده و سایت پرنده نگری است و ساخت ان کارشناسی بوده و در صورت احیای آب تالاب، تنها فونداسیون آن داخل آب فرو می رود که این موضوع اشکالی ندارد.

قمی در ادامه تاکید می کند: ساختمان مذکور سایت پرنده نگری است و این سایت ضروریست در نزدیکی تالاب ساخته شود تا امکان مشاهده پرندگان وجود داشته باشد.

گردشگرانی که با پرندگان می پرند

این روزها نه پرندگان شوقی برای پرواز به سرزمین های آبی آزربایجان داشته و نه تالاب های این خطه تاب مهمان نوازی دارند.

با خشکی روز افزون دریاچه اورمیه پرندگان دیگر به این سرزمین پر نکشیدند و به تبع آن گردشگرانی که از سراسر کشور برای دیدن زیبایی های این تالاب و آب درمانی می آمدند هم با گذشت زمان کاهش یافتند که به نظر می رسد این سرنوشت یکسانی است که برای تالاب قوری گل هم رقم می خورد.

تالاب ها که میعادگاه پرندگان آبزی بوده و طبیعتی بکر و زیبا آنها را آراسته محلی برای جذب گردشگر هستند که با خشکی این تالاب  قطعا رونق با تمام این اوصاف اختلاف سازمان و نهاد ها با یکدیگر و انگشت اتهام به سوی هم نشانه رفتن راه به جایی نمی برد و قائم مقام بودن یکی و برتری دیگری آنچنان برای یک تالاب بین المللی مهم نیست؛ آنچه که اهمیت دارد راهی است که مسئولان در حفظ تالاب  این سرمایه ملی، طی می کنند تا سرنوشتی مشابه دریاچه اورمیه نداشته باشد!

گزارش از یاسمین مولانا

خبرگزاری مهر